Bạn mới bắt đầu tìm hiểu về đầu tư và thắc mắc chứng khoán là gì, giao dịch ra sao, cần bao nhiêu tiền để tham gia? Đây là những câu hỏi rất phổ biến với người mới tiếp cận thị trường. Trong bài viết này, bạn sẽ được hướng dẫn chi tiết từ khái niệm cơ bản, cách thị trường hoạt động cho đến quy trình giao dịch và cách bắt đầu đầu tư an toàn với số vốn phù hợp. Tất cả đều được trình bày dễ hiểu, thực tế, và đặc biệt dành riêng cho người chưa có kinh nghiệm.
Mục lục
Giới thiệu chung
Chứng khoán đang ngày càng trở thành một kênh đầu tư phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh lãi suất tiết kiệm ở mức thấp và người dân có xu hướng tìm kiếm các lựa chọn sinh lời cao hơn. Theo Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD), tính đến cuối năm 2023, số lượng tài khoản giao dịch chứng khoán cá nhân trong nước đã vượt mốc 7,7 triệu tài khoản, cho thấy mức độ quan tâm ngày càng lớn của nhà đầu tư cá nhân – đặc biệt là người trẻ.
Tuy nhiên, với những ai mới bắt đầu, chứng khoán vẫn là một lĩnh vực tương đối xa lạ, dễ gây nhầm lẫn bởi hàng loạt thuật ngữ, quy trình giao dịch và những biến động phức tạp của thị trường. Nhiều người thậm chí ngần ngại tham gia vì lo sợ rủi ro hoặc không biết bắt đầu từ đâu.
Bài viết này ra đời nhằm giúp bạn – người mới tiếp cận thị trường – hiểu rõ:
- Chứng khoán là gì?
- Cách giao dịch chứng khoán như thế nào?
- Và làm sao để bắt đầu đầu tư một cách an toàn và hiệu quả.
Chúng tôi sẽ giải thích mọi khái niệm một cách đơn giản, dễ hiểu, đồng thời cung cấp hướng dẫn từng bước dựa trên kinh nghiệm thực tế và thông tin cập nhật từ các nguồn uy tín như Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC), Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE), cũng như các công ty chứng khoán lớn tại Việt Nam.
Chứng khoán là gì?
Chứng khoán là một loại tài sản tài chính thể hiện quyền sở hữu hoặc quyền yêu cầu tài sản đối với một tổ chức hoặc doanh nghiệp. Nói cách đơn giản, chứng khoán giống như một “giấy chứng nhận” bạn nắm giữ một phần giá trị trong một công ty (thông qua cổ phiếu) hoặc cho tổ chức đó vay tiền (thông qua trái phiếu).
Chứng khoán được phát hành ra công chúng để huy động vốn cho các doanh nghiệp và chính phủ, đồng thời cũng là công cụ để nhà đầu tư cá nhân tìm kiếm lợi nhuận.
Các loại chứng khoán phổ biến
1. Cổ phiếu (Stock):
Là loại chứng khoán thể hiện quyền sở hữu một phần của công ty cổ phần. Khi bạn mua cổ phiếu, bạn trở thành cổ đông – tức là có quyền hưởng lợi từ lợi nhuận (cổ tức) và có thể được chia phần khi công ty tăng trưởng.
Ví dụ: Bạn mua 1.000 cổ phiếu của Công ty ABC, tức là bạn đang sở hữu một phần công ty đó.
2. Trái phiếu (Bond):
Là chứng chỉ vay nợ do doanh nghiệp hoặc chính phủ phát hành. Khi bạn mua trái phiếu, bạn đang cho tổ chức đó vay tiền và sẽ được trả lại cả gốc lẫn lãi sau một thời gian nhất định.
Ví dụ: Trái phiếu chính phủ kỳ hạn 5 năm trả lãi suất cố định 5%/năm.
3. Chứng chỉ quỹ (ETF hoặc Quỹ mở):
Là loại chứng khoán đại diện cho quyền sở hữu một phần danh mục đầu tư. Người mua không cần tự chọn cổ phiếu mà ủy thác cho quỹ đầu tư chuyên nghiệp. Đây là lựa chọn phù hợp cho người mới và ít thời gian theo dõi thị trường.
Phân biệt cổ phiếu và trái phiếu
| Yếu tố | Cổ phiếu | Trái phiếu |
| Tính chất | Quyền sở hữu | Quyền yêu cầu nợ |
| Lợi nhuận | Cổ tức, tăng giá cổ phiếu | Lãi suất cố định |
| Rủi ro | Cao, do biến động giá | Thấp hơn, nếu tổ chức uy tín |
| Ưu tiên khi chia tài sản | Sau trái phiếu | Ưu tiên trước cổ phiếu |
Vai trò của chứng khoán trong nền kinh tế
Chứng khoán không chỉ là công cụ đầu tư cá nhân mà còn đóng vai trò quan trọng đối với nền kinh tế quốc gia. Khi doanh nghiệp huy động được vốn thông qua thị trường chứng khoán, họ có thêm nguồn lực để mở rộng sản xuất, tạo việc làm và thúc đẩy tăng trưởng.
Tại Việt Nam, quy mô thị trường chứng khoán đã vượt mốc 88% GDP vào cuối năm 2023 (theo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước – SSC), cho thấy đây là kênh dẫn vốn quan trọng chỉ sau hệ thống ngân hàng.
Thị trường chứng khoán hoạt động như thế nào?
Thị trường chứng khoán là nơi diễn ra các hoạt động mua bán, chuyển nhượng các loại chứng khoán như cổ phiếu, trái phiếu và chứng chỉ quỹ. Tại đây, người bán có thể huy động vốn từ người mua, còn nhà đầu tư cá nhân thì có cơ hội sinh lời từ việc đầu tư vào các doanh nghiệp.
Nói một cách đơn giản, thị trường chứng khoán giống như một “chợ tài chính”, nơi người mua và người bán gặp nhau, nhưng hàng hóa ở đây là các loại chứng khoán – đại diện cho giá trị doanh nghiệp.
Cấu trúc cơ bản của thị trường chứng khoán
Thị trường chứng khoán tại Việt Nam được tổ chức theo mô hình tập trung, với các thành phần chính sau:
1. Sở Giao dịch Chứng khoán (HOSE, HNX):
Là nơi diễn ra hoạt động mua bán chứng khoán một cách công khai và có kiểm soát. Hiện Việt Nam có hai sàn chính:
- HOSE (TP.HCM): Chuyên giao dịch cổ phiếu của các công ty quy mô lớn.
- HNX (Hà Nội): Tập trung vào các công ty vừa và nhỏ, và thị trường trái phiếu.
2. Công ty chứng khoán:
Là trung gian giúp nhà đầu tư mở tài khoản, đặt lệnh giao dịch, lưu ký chứng khoán và cung cấp các dịch vụ phân tích, tư vấn đầu tư. Ví dụ như VPS.
3. Trung tâm Lưu ký Chứng khoán (VSDC):
Đơn vị quản lý và ghi nhận sở hữu chứng khoán của nhà đầu tư, đảm bảo an toàn giao dịch.
4. Nhà đầu tư:
Bao gồm cá nhân và tổ chức tham gia mua bán chứng khoán để đầu tư hoặc đầu cơ.
Giá cổ phiếu được hình thành như thế nào?
Giá cổ phiếu không cố định mà được quyết định bởi cung và cầu trên thị trường. Khi nhiều người muốn mua một cổ phiếu hơn số người muốn bán, giá sẽ tăng. Ngược lại, khi người bán nhiều hơn người mua, giá sẽ giảm. Để hiểu rõ hơn hãy tìm hiểu kiến thức đầu tư ngay bạn nhé.
Ngoài cung – cầu, giá cổ phiếu còn bị ảnh hưởng bởi:
- Kết quả kinh doanh của doanh nghiệp
- Tình hình kinh tế vĩ mô (lãi suất, lạm phát, tỷ giá)
- Tâm lý thị trường
- Tin tức, sự kiện chính trị, quốc tế
Ví dụ: Nếu một công ty công bố lợi nhuận tăng trưởng mạnh, cổ phiếu của họ có thể tăng giá do kỳ vọng tích cực từ nhà đầu tư.
Tìm hiểu Đầu tư chứng khoán cần bao nhiêu tiền? 1 triệu có được không
Cơ chế giao dịch chứng khoán
Giao dịch chứng khoán tại Việt Nam chủ yếu diễn ra theo hình thức khớp lệnh tự động. Điều này có nghĩa là khi bạn đặt lệnh mua hoặc bán cổ phiếu qua app hoặc nền tảng online của công ty chứng khoán, hệ thống sẽ tự động tìm lệnh khớp giá để thực hiện giao dịch.
Quy trình cơ bản:
- Nhà đầu tư đặt lệnh (mua hoặc bán)
- Hệ thống tìm lệnh khớp tương ứng (về giá, khối lượng)
- Khi có sự khớp giá giữa người mua và người bán, lệnh được thực hiện
- Cổ phiếu và tiền được chuyển giao qua hệ thống lưu ký
Giao dịch chứng khoán là gì?
Giao dịch chứng khoán là quá trình mua hoặc bán các loại chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ…) giữa nhà đầu tư với nhau thông qua sàn giao dịch. Mục đích chính của giao dịch là tìm kiếm lợi nhuận từ sự biến động giá hoặc nhận cổ tức, lãi suất từ khoản đầu tư.
Tại Việt Nam, các giao dịch chứng khoán được thực hiện qua các công ty chứng khoán, hoạt động như trung gian kết nối giữa người mua và người bán.
Các hình thức giao dịch phổ biến
1. Giao dịch khớp lệnh (trên sàn):
Là hình thức phổ biến nhất hiện nay, nơi lệnh mua và lệnh bán được hệ thống của sàn tự động khớp dựa trên nguyên tắc ưu tiên giá – ưu tiên thời gian.
Ví dụ: Nếu bạn đặt mua cổ phiếu XYZ với giá 20.000 đồng và có người đang bán đúng mức giá đó, hệ thống sẽ khớp lệnh ngay lập tức.
2. Giao dịch thỏa thuận:
Áp dụng cho các lệnh có khối lượng lớn (ví dụ từ 10.000 cổ phiếu trở lên) hoặc giao dịch theo mức giá hai bên tự thỏa thuận. Loại giao dịch này thường do tổ chức hoặc nhà đầu tư lớn thực hiện.
Không thể bỏ qua: Mở tài khoản chứng khoán ở đâu tốt nhất? Tìm hiểu ngay
Cách thức giao dịch chứng khoán tại Việt Nam
Để thực hiện giao dịch chứng khoán, bạn cần mở tài khoản tại một công ty chứng khoán được cấp phép bởi Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Sau đó, bạn có thể giao dịch thông qua phần mềm hoặc app trên điện thoại. Dưới đây là quy trình cơ bản:
Bước 1: Mở tài khoản chứng khoán (miễn phí)
Bước 2: Nạp tiền vào tài khoản qua ngân hàng liên kết
Bước 3: Tìm mã cổ phiếu muốn mua
Bước 4: Đặt lệnh mua/bán
Bước 5: Hệ thống sàn sẽ tự động khớp lệnh nếu có đối ứng phù hợp
Bước 6: Sau khi lệnh khớp, cổ phiếu và tiền sẽ được cập nhật vào tài khoản của bạn
Các loại lệnh giao dịch cơ bản
| Loại lệnh | Viết tắt | Giải thích đơn giản |
| Lệnh giới hạn | LO | Mua/bán với mức giá bạn chỉ định |
| Lệnh ATO | ATO | Lệnh mua/bán tại giá mở cửa phiên sáng |
| Lệnh ATC | ATC | Lệnh mua/bán tại giá đóng cửa phiên chiều |
| Lệnh MP | MP (trên HNX) | Mua/bán ngay ở mức giá tốt nhất hiện có |
Ví dụ: Nếu bạn muốn mua cổ phiếu FPT với giá 90.000 đồng/cp, bạn sẽ dùng lệnh LO. Nếu muốn mua ngay đầu phiên không quan tâm giá cụ thể, bạn dùng lệnh ATO.
Một số lưu ý quan trọng khi giao dịch
- Thời gian giao dịch: Từ 9h00 – 11h30 và 13h00 – 14h45, từ thứ Hai đến thứ Sáu (trừ ngày nghỉ lễ).
- Phí giao dịch: Dao động từ 0,1% – 0,35%/giá trị giao dịch tùy công ty.
- T+2: Khi bán cổ phiếu, tiền sẽ về tài khoản sau 2 ngày làm việc (quy định T+2).
Tìm hiểu chi tiết thủ tục mở tài khoản chứng khoán tại VPS
Kết luận
Chứng khoán là gì? Đó không chỉ là một khái niệm tài chính, mà còn là cánh cửa giúp bạn tiếp cận với một kênh đầu tư minh bạch, linh hoạt và tiềm năng sinh lời cao nếu biết cách sử dụng đúng. Qua bài viết này, bạn đã được giới thiệu đầy đủ về:
- Khái niệm và vai trò của chứng khoán trong nền kinh tế
- Cách thức thị trường hoạt động và các bên tham gia
- Quy trình giao dịch chứng khoán cơ bản
- Gợi ý số tiền nên bắt đầu và cách phân bổ vốn hiệu quả cho người mới
Thị trường chứng khoán không dành riêng cho người có nhiều tiền, mà dành cho người có kiến thức, kiên nhẫn và chiến lược rõ ràng. Dù bạn mới bắt đầu với 3 triệu hay 30 triệu đồng, điều quan trọng là bạn hiểu rõ mình đang làm gì và luôn chủ động trong mọi quyết định.
Hãy bắt đầu bằng việc mở tài khoản chứng khoán, theo dõi thị trường và từng bước học hỏi qua trải nghiệm thực tế. Đầu tư hiệu quả không đến từ sự may rủi, mà từ việc trang bị kiến thức vững chắc ngay từ đầu.
